Karta Praw Pacjenta

Podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej – Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz U. Nr 78, poz 483), określone w ustawach:

z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 , z 1992 r. Nr 62, poz. 315, z 1994 r. Nr 121, poz. 591, z 19995 r. Nr 138, poz. 682, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, z 1997 r. Nr 104, poz. 661, Nr 121, poz. 769 i Nr 158, poz. 1041 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 756),

z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731,

z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 138, poz. 682),

z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 91, poz. 410 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668),

z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 28, poz. 28 i Nr 88, poz. 554 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668),

z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z 27.09.2004 r.).

I. Prawa pacjenta wynikające z bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji:

Każdy ma prawo do ochrony zdrowia – art. 68 ust.

Każdy obywatel ma prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na warunkach i w zakresie określonych w ustawie – art. 68 ust. 2.

II. Prawa pacjenta w zakładzie opieki zdrowotnej, o których stanowi ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991 roku:

Pacjent zgłaszający się do zakładu opieki zdrowotnej ma prawo do natychmiastowego udzielenia mu świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia, niezależnie od okoliczności – art. 7.

Pacjent w zakładzie opieki zdrowotnej ma prawo do:

świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń – do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do świadczeń – art. 19 ust. 1 pkt 1, art. 20 ust. 1, pkt 1 i art. 26,

udzielania mu świadczeń zdrowotnych przez osoby uprawnione do ich udzielania, w pomieszczeniach i przy zastosowaniu urządzeń odpowiadających określonym wymaganiom fachowym i sanitarnym – ¬art. 9 ust. 1 i art. 10,

informacji o swoim stanie zdrowia – art. 19 ust. 1 pkt 2,

wyrażenia zgody albo odmowy na udzielenie mu określonych świadczeń zdrowotnych, po uzyskaniu odpowiedniej informacji – art. 19 ust. 1 pkt 3,

intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych – art. 19 ust. 1 pkt 4,

udostępniania mu dokumentacji medycznej lub wskazania innej osoby, której dokumentacja ta może być udostępniana – art. 18 ust. 3 pkt 1,

zapewnienia ochrony danych zawartych w dokumentacji medycznej dotyczącej jego osoby – art. 18 ust. 2,

dostępu do informacji o prawach pacjenta – art. 19 ust. 6. a ponadto, w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych np. w szpitalu, sanatorium, zakładzie leczniczo-opiekuńczym, pacjent przyjęty do tego zakładu ma prawo do:

zapewnienia mu:

środków farmaceutycznych i materiałów medycznych – art. 20 ust. 1, pkt 2 i art. 26,

pomieszczenia i wyżywienia odpowiedniego do stanu zdrowia – art. 20 ust. 1 pkt 3 i art. 26,

opieki duszpasterskiej – art. 19 ust. 3 pkt 3,

dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez siebie – art. 19 ust. 3 pkt I,

kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz – art. 19 ust. 3 pkt 2,

wskazania osoby lub instytucji, którą zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest powiadomić o pogorszeniu się stanu zdrowia pacjenta powodującego zagrożenie życia albo w razie jego śmierci – art. 20 ust. 2 i art. 26,

wyrażenia zgody albo odmowy na umieszczenie go w tym zakładzie opieki zdrowotnej – art. 21 ust. 1 i art. 26,

wypisania z zakładu opieki zdrowotnej na własne żądanie i uzyskania od lekarza informacji o możliwych następstwach zaprzestania leczenia w tym zakładzie – art. 22 ust. 1 i 3 oraz art. 26,

udzielenia mu niezbędnej pomocy i przewiezienia go do innego szpitala, w sytuacji gdy pomimo decyzji uprawnionego lekarza o potrzebie niezwłocznego przyjęcia do szpitala nie może być do tego szpitala przyjęty – art. 21.

Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych pogotowia ratunkowego w razie wypadku, urazu, porodu, nagłego zachorowania lub nagłego pogorszenia stanu zdrowia powodującego zagrożenie życia – art. 28.

III. Prawa pacjenta określone w ustawie o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 roku:

Pacjent ma prawo do:

udzielania mu świadczeń zdrowotnych przez lekarza, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi lekarzowi metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością – art. 4,

uzyskania od lekarza pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki -art. 30,

uzyskania od lekarza przystępnej informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu – art. 31 ust. 1,

zażądania od lekarza informacji o swoim stanie zdrowia i o rokowaniu wówczas, gdy sądzi, że lekarz ogranicza mu informację z uwagi na jego dobro – art. 31 ust. 4,

decydowania o osobach, którym lekarz może udzielać informacji, o których mowa w pkt 3 – art. 31 ust. 2,

wyrażenia żądania aby lekarz nie udzielał mu informacji, o których mowa w pkt. 3 – art. 31 ust. 3,

nie wyrażenia zgody na przeprowadzenie przez lekarza badania lub udzielenia mu innego świadczenia zdrowotnego – art. 32 ust. 1,

wyrażenia zgody albo odmowy na wykonanie mu zabiegu operacyjnego albo zastosowania wobec niego metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko; w celu podjęcia przez pacjenta decyzji lekarz musi udzielić mu informacji, o której mowa w pkt. 3 – art. 34 ust. 1 i 2,

uzyskania od lekarza informacji jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu, bądź stosowania określonej metody leczenia lub diagnostyki, w związku z wystąpieniem okoliczności stanowiących zagrożenie dla życia lub zdrowia pacjenta, lekarz dokonał zmian w ich zakresie – art. 35 ust. 2,

poszanowania przez lekarza jego intymności i godności osobistej – art. 36 ust. 1,

wyrażania zgody albo odmowy na uczestniczenie przy udzielaniu mu świadczeń zdrowotnych osób innych niż personel medyczny niezbędny ze względu na rodzaj świadczeń – art. 36 ust. 1 i 2,

wnioskowania do lekarza o zasięgnięcie przez niego opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizowania konsylium lekarskiego – art. 37,

dostatecznie wcześniejszego uprzedzenia go przez lekarza o zamiarze odstąpienia od jego leczenia i wskazania mu realnych możliwości uzyskania określonego świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej – art. 38 ust. 2,

zachowania w tajemnicy informacji związanych z nim a uzyskanych przez lekarza w związku z wykonywaniem zawodu – art. 40 ust. 1,

uzyskania od lekarza informacji o niekorzystnych dla niego skutkach, w przypadku wyrażenia zgody na ujawnienie dotyczących go informacji, będących w posiadaniu lekarza – art. 40 ust. 2 pkt 4,

wyrażania zgody lub odmowy na podawanie przez lekarza do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta- art. 40 ust. 4,

a ponadto pacjent, który ma być poddany eksperymentowi medycznemu ma prawo do:

wyrażenia zgody lub odmowy na udział w eksperymencie medycznym po uprzednim poinformowaniu go przez lekarza o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku oraz o możliwościach cofnięcia zgody i odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego stadium ¬art. 24 ust. 1, art. 25 ust. 1 i art. 27 ust. 1,

poinformowania go przez lekarza o niebezpieczeństwie dla zdrowia i życia jakie może spowodować natychmiastowe przerwanie eksperymentu – art. 24 ust. 2,

cofnięcia zgody na eksperyment medyczny w każdym stadium eksperymentu – art. 27 ust. l.

IV. Prawa pacjenta określone w ustawie o zawodzie pielęgniarki i położnej z dnia 5 lipca 1996 roku:

Pacjent ma prawo do:

udzielania mu świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarkę, położną, posiadającą prawo wykonywania zawodu, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością- art. 18,

udzielenia mu pomocy przez pielęgniarkę, położną, zgodnie z posiadanymi przez nią kwalifikacjami, w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty przez niego życia lub poważnego uszczerbku na jego zdrowiu – art. 19,

uzyskania od pielęgniarki, położnej informacji o jego prawach – art. 20 ust. l,

uzyskania od pielęgniarki, położnej informacji o swoim stanie zdrowia, w zakresie związanym ze sprawowaną przez pielęgniarkę, położną, opieką pielęgnacyjną – art. 20 ust. 2,

zachowania w tajemnicy informacji związanych z nim, a uzyskanych przez pielęgniarkę, położną w związku z wykonywaniem zawodu – art. 21 ust. 1

wyrażania zgody lub odmowy na podawanie przez pielęgniarkę, położną do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta – art. 21 ust. 4.

V. Prawa pacjenta określone w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 roku:

Pacjent z zaburzeniami psychicznymi, chory psychicznie lub upośledzony umysłowo ma prawo do:

bezpłatnych świadczeń zdrowotnych udzielanych mu przez publiczne zakłady psychiatrycznej opieki zdrowotnej – art. 10 ust. 1,

bezpłatnych leków i artykułów sanitarnych oraz pomieszczenia i wyżywienia, jeżeli przebywa w szpitalu psychiatrycznym będącym publicznym zakładem opieki zdrowotnej – art. 10 ust. 2,

zapewnienia mu rodzaju metod postępowania leczniczego właściwych nie tylko z uwagi na cele zdrowotne, ale także ze względu na interesy oraz inne jego dobro osobiste i dążenie do jego poprawy zdrowia w sposób najmniej dla pacjenta uciążliwy – art. 12,

porozumiewania się bez ograniczeń z rodziną i innymi osobami, w przypadku gdy przebywa w szpitalu psychiatrycznym albo w domu pomocy społecznej – art. 13,

wystąpienia o okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania go z zakładu – art. 14,

uprzedzenia go o zamiarze zastosowania wobec niego przymusu bezpośredniego; dopuszczenie zastosowania tego środka wobec pacjenta musi wynikać z ustawy – art. 18,

uprzedzenia o zamiarze przeprowadzenia badania psychiatrycznego bez jego zgody oraz podania przyczyn takiej decyzji; badanie takie może być przeprowadzone, jeżeli zachowanie pacjenta wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolny do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – art. 21 ust. 1 i 2,

wyrażenia zgody lub odmowy na przyjęcie do szpitala psychiatryczne.

Podstawowe akty prawne odnoszące się do praw pacjenta to:

Konstytucja RP,

Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny (Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie) z 1997 roku.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93, ostatnia zmiana Dz. U. z 1997 roku Nr 117 , poz. 751),

Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991 roku (Dz. U. Nr 91, poz. 408 )

Ustawa o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 20 czerwca 1997 roku (Dz. U. Nr 104, poz. 661, Dz. U. Nr 121, poz. 769)

Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152, ostatnia zmiana Dz. U. z 1997 Nr 88 , poz. 554)

Ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej z dnia 5 lipca 1996 roku (Dz. U. Nr 91, poz.410)

Kodeks Etyki Lekarskiej (z 1993 roku)

Kodeks Etyki Pielęgniarek(rzy) i Położnych z dnia 4 grudnia 1995 roku (Dz. U. nr 41, poz. 178)

Ustawa z dnia 6 lutego 1997 roku o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz.153)

Ustawa o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z dnia 18 lipca 1998 roku.

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, ostatnia zmiana z 1997 roku Dz. U. Nr 113, poz. 731)

Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz.158, ostania zmiana z 1997 roku – Dz. U. Nr 28, poz. 152)

Ustawa z dnia 26 października 1995 roku o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 138, poz. 682)

Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, ostatnia zmiana Dz. U. z 1997 roku, Nr 157,poz. 1040).

JAKIE PRAWA PRZYSŁUGUJĄ PACJENTOWI?

Prawo polskie przyznaje nam, jako pacjentom, szereg praw. Warto je znać, bowiem nie zawsze są przestrzegane przez personel medyczny. Podstawę tych praw stanowi konstytucja, która gwarantuje każdemu prawo do ochrony życia i zdrowia, ochronę przed eksperymentami medycznymi, wolność i nietykalność osobistą oraz równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

Kolejne uprawnienia wynikają z ustawy z dnia 30.08.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późn. zm.), która (po nowelizacji w 1997 r.) uporządkowała dotąd rozproszone po wielu aktach prawnych prawa pacjenta.

Zgodnie z nią w zakładzie opieki zdrowotnej pacjent ma prawo do:

świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń – do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury, określającej kolejność dostępu do tych świadczeń,*

udzielania mu świadczeń zdrowotnych przez osoby uprawnione do ich udzielania, w pomieszczeniach i przy zastosowaniu urządzeń odpowiadających określonym wymaganiom fachowym i sanitarnym,

natychmiastowego udzielenia mu przez każdy zakład opieki zdrowotnej świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia,

informacji o swoim stanie zdrowia,*

udostępnienia mu dokumentacji medycznej lub wskazania innej osoby, której dokumentacja ta może być udostępniana,

zapewnienia ochrony danych zawartych w dokumentacji medycznej dotyczącej jego osoby,*

wyrażenia zgody albo odmowy na udzielenie mu określonych świadczeń, po uzyskaniu odpowiedniej informacji,*

intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń medycznych,*

umierania w spokoju i godności,

dostępu do informacji o prawach pacjenta.

Przebywając w szpitalach i ośrodkach całodziennego pobytu, pacjent ma również prawo do:

zapewnienia mu środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, pomieszczenia i wyżywienia odpowiedniego do stanu zdrowia,

dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez siebie,*

kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz (na własny koszt),*

opieki duszpasterskiej,*

wskazania osoby lub instytucji, którą zakład obowiązany jest powiadomić o pogorszeniu się stanu zdrowia pacjenta powodującego zagrożenie życia albo w razie jego śmierci,

wyrażenia zgody lub odmowy na umieszczenie go w tym zakładzie opieki zdrowotnej,

wypisania z zakładu na własne żądanie i uzyskania od lekarza informacji o możliwych następstwach zaprzestania leczenia w tym zakładzie,

udzielenia mu niezbędnej pomocy i przewiezienia go do innego szpitala w sytuacji, gdy pomimo decyzji uprawnionego lekarza o potrzebie niezwłocznego przyjęcia do szpitala nie może być do tego szpitala przyjęty.

* W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta, można mówić o naruszeniu jego dóbr osobistych. Pacjent może wówczas wystąpić do sądu z roszczeniem o przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub o zasądzenie odpowiedniej kwoty na wskazany przez niego cel społeczny (art.448 kodeksu cywilnego).

CO TO JEST ŚWIADCZENIE ZDROWOTNE?

Świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych. W szczególności należą do nich czynności związane z:

badaniem i poradą lekarską,

leczeniem,

badaniem i terapią psychologiczną,

rehabilitacją leczniczą,

opieką nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem,

opieką nad zdrowym dzieckiem,

pielęgnacją chorych,

pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi,

opieką paliatywno-hospicyjną,

orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia,

zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne i szczepienia ochronne,

czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji,

czynnościami z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.

Świadczenia zdrowotne mogą być udzielane przez zakłady opieki zdrowotnej lub przez osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny (np. lekarzy, pielęgniarki, położne).

CO TO JEST ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ?

Zakładem opieki zdrowotnej jest: szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, czy inny zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednim stałym pomieszczeniu,

przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia,

pogotowie ratunkowe,

pracownia diagnostyczna,

pracownia protetyki stomatologicznej i ortodoncji,

zakład rehabilitacji leczniczej,

żłobek,

inny zakład, spełniający warunki określone w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej.

CZY LEKARZ MOŻE UKRYWAĆ PRZED PACJENTEM

INFORMACJE O STANIE ZDROWIA I LECZENIU?

Lekarz ma obowiązek udzielić pacjentowi informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu choroby, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, a także o wynikach leczenia oraz rokowaniu. Informacje te powinny być podane w sposób przystępny i zrozumiały dla chorego. Powyższe informacje są poufne (bowiem lekarz jest związany tajemnicą lekarską) i mogą być udzielone innym osobom tylko za zgodą pacjenta.

Prawo do informacji o stanie swego zdrowia ma każda osoba, która ukończyła 16 lat.

Młodsze dzieci powinny zostać poinformowane o swoim stanie zdrowia w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu leczenia. Natomiast pełna informacja powinna zostać przekazana ich przedstawicielowi ustawowemu, a w razie jego braku, lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe, opiekunowi faktycznemu pacjenta. Podobnie jest w przypadku, gdy pacjent jest nieprzytomny bądź niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji o swoim zdrowiu – informuje się wówczas jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego (osobę wykonującą, bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan psychiczny wymaga stałej opieki).

W sytuacjach wyjątkowych, gdy rokowania są niepomyślne dla pacjenta, lekarz może przekazać mu niepełne informacje o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeśli według oceny lekarza przemawia za tym dobro chorego. W takich przypadkach ma on jednak obowiązek poinformować o wszystkim osobę upoważnioną przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Tym niemniej chory ma prawo domagać się pełnej informacji, także niepomyślnej dla siebie i wówczas lekarz powinien takich informacji udzielić.

W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do uzyskania informacji o stanie zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 kodeksu cywilnego.

CZY LEKARZ MOŻE UJAWNIĆ INNYM OSOBOM

INFORMACJE O STANIE ZDROWIA PACJENTA?

Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, które uzyskał w związku z wykonywaniem zawodu. W pewnych sytuacjach jednak może, a nawet powinien, przekazać posiadane dane innym osobom. Dzieje się tak wówczas, gdy:

wynika to z innych ustaw (na przykład sąd, prokurator, organy rentowe i zakłady ubezpieczeń mogą żądać od lekarza ujawnienia danych o pacjencie jeśli jest to potrzebne w toczącym się przed tymi organami postępowaniu),

badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych do tego organów lub instytucji (w tej sytuacji, lekarz informuje o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje),

zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób,

pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy (jednak wcześniej powinni oni zostać poinformowani o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia),

zachodzi konieczność przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z leczeniem innemu lekarzowi lub osobom uprawnionym uczestniczącym w leczeniu (a jest to niezbędne do dalszego leczenia),

jest to konieczne do praktycznej nauki zawodów medycznych,

jest to niezbędne dla celów naukowych (ujawnienie tajemnicy może wówczas nastąpić tylko w niezbędnym zakresie).

Lekarz jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta. Ponadto lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.

W przypadku zawinionego ujawnienia przez lekarza tajemnicy lekarskiej można mówić o naruszeniu dobra osobistego pacjenta. W takim przypadku pacjent ma prawo wystąpić do sądu z roszczeniem o odszkodowanie za doznaną krzywdę lub o zasądzenie stosownej kwoty na wskazany przez niego cel społeczny.

CZY LEKARZ MOŻE DOKONYWAĆ

ZABIEGÓW BEZ ZGODY PACJENTA?

Każdy ma prawo decydować o swoim zdrowiu, dlatego też niezbędne jest uzyskanie zgody pacjenta na przeprowadzenie jakichkolwiek badań czy udzielenie innych świadczeń zdrowotnych. Dotyczy to osób pełnoletnich oraz małoletnich, które ukończyły 16 lat. Czasami jednak do leczenia, poza zgodą samego pacjenta lub zamiast niej, konieczna jest także zgoda innych osób lub sądu.

Tylko wyjątkowo, gdy pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym, dopuszczalne jest zbadanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody. W tej sytuacji jednak lekarz powinien, w miarę możliwości, skonsultować swoje decyzje z innym lekarzem.

Podobnie, gdy w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznego uzyskania zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. Również w tym przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, najlepiej tej samej specjalności.

Zarówno zgoda pacjenta, jak i innych osób, może być wyrażona ustnie albo nawet przez takie ich zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym. Wyjątkowo wymagana jest zgoda pisemna.

W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do decydowania o swoim zdrowiu, pacjent może wystąpić do sądu z roszczeniem o odszkodowanie za doznaną krzywdę lub o zasądzenie odpowiedniej kwoty na wskazany przez siebie cel społeczny (na podstawie art.448 kodeksu cywilnego).

CZY PACJENT MOŻE ŻĄDAĆ W SZPITALU, ABY WSTYDLIWE

BADANIA LEKARSKIE BYŁY PRZEPROWADZANE NA OSOBNOŚCI?

W czasie udzielania świadczeń lekarskich, a przede wszystkim w czasie badań lekarskich, czy też zabiegów, które mogą być krępujące dla pacjenta, lekarz ma obowiązek poszanowania godności osobistej i intymności pacjenta. Dlatego też przy wykonywaniu takich świadczeń może uczestniczyć tylko niezbędny (ze względu na rodzaj świadczenia) personel medyczny. Lekarz powinien także dopilnować, żeby sam personel dbał o intymność pacjenta.

Na obecność innych, poza wyżej wymienionymi, osób konieczna jest zgoda nie tylko pacjenta, ale i lekarza.

Zgoda pacjenta na obecność osób trzecich nie jest potrzebna, gdy przebywa on w klinice, szpitalu, akademii medycznej czy też innej jednostce, w której kształcą się studenci, lekarze albo inny personel medyczny. Gdyby jednak badanie lekarskie miało być demonstracją o charakterze wyłącznie dydaktycznym, to chory powinien wyrazić zgodę na jego przeprowadzenie.

W przypadku zawinionego naruszenia prawa pacjenta do intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 kodeksu cywilnego.

CZY SĄD MOŻE INGEROWAĆ W LECZENIU DZIECKA, GDY RODZICE NIE GODZĄ SIĘ NA KONIECZNĄ DLA RATOWANIA JEGO ŻYCIA OPERACJĘ?

Zasadą jest, że pacjent sam decyduje o swoim zdrowiu, może więc zgodzić się na leczenie lub nie. Czasami jednak do leczenia niezbędna jest także zgoda innych osób lub sądu, i tak:

jeżeli pacjent jest małoletni (także gdy skończył już 16 lat) lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma takiego przedstawiciela lub porozumienie się z nim jest niemożliwe, zgoda sądu opiekuńczego; jeżeli jednak dziecko lub osoba niezdolna do świadomego wyrażenia zgody ma zostać tylko zbadana, to wystarczy zgoda opiekuna faktycznego (osoby wykonującej, bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan psychiczny takiej pieczy wymaga),

jeżeli pacjent małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia woli nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego, albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić do udzielania dalszych świadczeń zdrowotnych dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego,

w przypadku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, zgodę wyraża jej przedstawiciel ustawowy; jeżeli jednak osoba taka jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie badania, konieczne jest także uzyskanie zgody tej osoby,

jeśli jednak małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody, wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

Sądem opiekuńczym właściwym miejscowo dla udzielenia zgody na wykonywanie czynności medycznych jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane.

Biuro Praw Pacjenta

przy Ministrze Zdrowia

Dyrektor biura: Krystyna Barbara Kozłowska

adres: ul. Długa 38/40, 00-238 Warszawa

tel./faks: (0-22) 635-75-78

e-mail: sekretariat@bpp.gov.pl

Rzecznik Praw Pacjenta

przy Ministerstwie Zdrowia

(korupcja, łapówki)

Warszawa, tel. 0-800 190-590, w godz. 8:15 – 16:15

Ministerstwo Zdrowia Departament Nadzoru, Kontroli i Skarg

00 – 952 Warszawa, ul. Miodowa 15

Tel.: 022 634 94 25, Faks: 022 635 94 07

e-mail: antykorupcja@mz.gov.pl