Co to jest?
Jest to operacja kardiochirurgiczna stosowana w skrajnych postaciach kardiomiopatii, choroby niedokrwiennej serca, choroby zastawek serca, rzadziej w innych przypadkach. Polega ona na pobraniu serca ze zwłok (krótko po śmierci) i przeszczepieniu go oczekującemu choremu. Jest to poważna operacja związana z licznymi powikłaniami i dużym ryzykiem operacyjnym. Rozwój medycyny sprawia, że wzrasta liczba pacjentów przeżywających zabieg.
Największy postęp przyniosły leki hamujące tzw. odrzut przeszczepionego serca (gdy organizm chorego nie akceptuje obcego serca i niszczy je). Obecnie przeżywalność w rok po zabiegu wynosi 80% (tzn. 80 chorych na sto przeżywa). Pomimo ryzyka i powikłań, operacja przynosi większości chorych znaczną poprawę jakości życia wyrażającą się głównie zwiększeniem wydolności wysiłkowej.
Liczba przeszczepów na całym świecie utrzymuje się na poziomie 2000 rocznie, a dalszy wzrost jest hamowany brakiem dawców. Pomimo kampanii w mediach nie obserwuje się wzrostu liczby dawców z powodów światopoglądowych (brak zgody na pobranie narządów po śmierci).
Kwalifikacja i przygotowanie do zabiegu
* Do tego zabiegu powinien pacjenta zakwalifikować lekarz kardiolog, jeśli stwierdzi brak innej możliwości leczenia (“by-passy”, wszczepienie sztucznej zastawki).
* Kwalifikowane są dwie grupy pacjentów: 1) chorzy przebywający w szpitalu w ciężkim stanie , 2) chorzy “ambulatoryjni” z ciężką chorobą serca na granicy wydolności, która pozwala im jeszcze na przebywanie w domu.
* Aby zakwalifikować chorego do przeszczepu, należy wykonać: koronarografię, echokardiografię, cewnikowanie prawostronne, i kilka razy testy wysiłkowe z tzw. analizą gazów oddechowych (oddycha się przez ustnik do specjalnej maszyny, która bada powietrze wchodzące i wychodzące z płuc).
* Jest wiele przeciwwskazań do tego zabiegu ze względu na duże ryzyko operacyjne i późniejsze powikłania. Zaliczamy do nich: zaawansowany wiek (>65 lat), cukrzycę, niewydolność nerek i wątroby, chorobę nowotworową (“rak”), alkoholizm, AIDS i wiele innych poważnych chorób.
* Chorzy są przygotowywani przez lokalne ośrodki kardiologiczne, a następnie przekazywani są do ośrodków transplantacyjnych.
Powikłania zabiegu
Jest to poważny zabieg operacyjny obarczony dużym ryzykiem zgonu i ciężkich powikłań operacyjnych. Do najgroźniejszych należą “ostry” odrzut przeszczepu, wymagający pilnego ponownego zabiegu, i odrzut przewlekły objawiający się głównie szybko postępującą chorobą niedokrwienną przeszczepionego serca. Do innych należą: zakażenie rany operacyjnej, wnętrza klatki piersiowej i innych narządów, niewydolność nerek, wątroby, nadciśnienie tętnicze, rozwój choroby nowotworowej i inne.
Kontrola po zabiegu
* Każdy człowiek po tej operacji powinien pozostawać pod rygorystyczną specjalistyczną opieką kardiologiczną, ze względu na ryzyko odrzutu. Chory znajduje się pod stałą kontrolą lokalnego ośrodka kardiologicznego i okresową kontrolą w ośrodku transplantacyjnym, gdzie przeprowadza się biopsję serca (pobranie małego fragmentu do badań mikroskopowych).
* Jeśli dolegliwości się nasilają lub pojawiają się na nowo, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.
* Kontrola kardiologiczna polega na rozmowie z lekarzem, wykonaniu EKG, testu wysiłkowego, echokardiografii i badań krwi.
Co robić gdy…
* dolegliwości pojawiają się ponownie po leczeniu operacyjnym? Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, gdyż istnieje podejrzenie odrzutu.
* leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz kierując się dobrem pacjenta zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników.
* chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Należy zapytać lekarza, czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków. Należy też sprawdzić czy istnieje możliwość pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.
O co pytać lekarza?
* O stan zaawansowania choroby. Warto wiedzieć jak duży wysiłek fizyczny oraz jaką pracę (prowadzenie samochodu, obsługa maszyn) można wykonywać w miarę bezpiecznie.
* O ewentualne badania dodatkowe: EKG, test wysiłkowy.
* O ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne uboczne działania. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach, choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą mieć zły wpływ na te stany.
* O poziom cholesterolu, cukru, ciśnienie tętnicze krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.
* O dietę. Bardzo ważne jest prawidłowe odżywianie się w celu utrzymania prawidłowych wartości cholesterolu, cukru, ciśnienia tętniczego krwi.
* O ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są obecnie leki wspomagające rzucanie palenia. Mężczyźni zażywający Viagrę powinni o tym powiedzieć lekarzowi. Jest to bardzo ważne, gdyż nitrogliceryna i inne nitraty zażywane łącznie z Viagrą mogą spowodować powikłania.
Co trzeba wiedzieć?
* Należy dostosować wysiłek fizyczny do swoich możliwości. Jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.
* Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.
* “Twoje życie w twoich rękach”. Lekarze wykonają zabieg, przepiszą leki i doradzą, ale tylko od współpracy chorego zależy powodzenie leczenia. Jeśli nie zaprzestanie on palenia papierosów, nie zastosuje właściwej diety, nie podejmie odchudzania, nie będzie przyjmował właściwych leków i będzie opuszczał wizyty kontrolne, to prawdopodobnie dojdzie do powikłań i odrzutu przeszczepionego serca!