Co to jest?

Arytmia jest to zaburzenie pracy serca polegające na jej przyśpieszeniu, zwolnieniu lub nieregularności. Czasami jest to banalny problem, jednak nierzadko związany z poważnymi konsekwencjami, nawet zagrażającymi życiu. Spowodowana jest najczęściej chorobą niedokrwienną serca, chorobą zastawek serca, nadciśnieniem tętniczym, zwyrodnieniem serca, wadami wrodzonymi, zaburzeniami poziomu elektrolitów („soli mineralnych”) we krwi lub przedawkowaniem leków.

Arytmia może być napadowa (pojawia się okresowo) lub długotrwała (utrzymująca się przez długi czas). Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko wystąpienia takiego zaburzenia. Jest ono wielokrotnie większe u osób z tzw. czynnikami ryzyka, do których zaliczamy: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, podwyższony poziom cholesterolu, występowanie chorób serca u członków rodziny (rodzice, rodzeństwo).

Prawidłowo, bez wykonywania wysiłku, serce pracuje miarowo (równo) z częstością od 60 do 100 uderzeń na minutę. U osób zdrowych będzie ono wykonywać około 60 uderzeń na minutę w spoczynku, przy niewielkich wysiłkach około 100 uderzeń na minutę, przy dużych wysiłkach (gimnastyka) około 130 uderzeń na minutę, a przy bardzo dużych wysiłkach (np. forsowne bieganie) nawet 180 uderzeń na minutę i więcej.

UWAGA!

U osób uprawiających sport serce może pracować wolniej i uderzać około 50 razy na minutę (podczas spoczynku) i jest to prawidłowe. W czasie snu serce oczywiście pracuje trochę wolniej, niż w ciągu dnia. Wiele leków ma wpływ na czynność serca np. beta-blokery, większość antagonistów wapnia (leki często stosowane w chorobach serca). Niektóre powodują zwolnienie pracy serca, a inne, np. leki rozkurczające oskrzela stosowane w astmie, przyśpieszają pracę serca.

Najczęstsze arytmie:

1. skurcze dodatkowe (komorowe, nadkomorowe) – to nieprawidłowe, dodatkowe skurcze serca zaburzające jego rytm. U większości zdrowych ludzi występują codziennie, choć w niewielkiej ilości. Z reguły nie są one w ogóle zauważalne, choć niektóre osoby mogą odczuwać je dość dotkliwie. Ich ilość może się zwiększać pod wpływem stresu, emocji, chorób serca, niedoboru magnezu. Z reguły nie wymagają diagnostyki (poza EKG) ani leczenia. Problemem stają się, gdy są bardzo liczne i gdy są bardzo przykro odczuwane. Lekarz specjalista może wówczas zadecydować o leczeniu.

2. tachykardia – to przyśpieszenie pracy serca powyżej 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Może być spowodowane emocjami, lekami, przede wszystkim jednak chorobami serca, płuc, tarczycy oraz niedokrwistością.

3. bradykardia – to zwolnienie pracy serca w spoczynku poniżej 60 uderzeń na minutę. Najczęściej wywołane jest lekami, chorobami serca. Występuje również u sportowców.

4. migotanie przedsionków – jest to przyśpieszona (rzadko zwolniona) i nieregularna praca serca. Najczęściej spowodowana jest chorobą niedokrwienną serca i chorobami zastawek serca.

5. częstoskurcze (nadkomorowe, komorowe) – to groźne zaburzenia rytmu serca wymagające często leczenia w szpitalu (izba przyjęć, oddział) oraz dalszej diagnostyki. Najczęściej spowodowane są chorobą niedokrwienną serca, chorobami zastawek serca, wrodzonymi defektami „układu elektrycznego serca”, rzadziej ubocznym działaniem leków.

Najgroźniejsza arytmia to migotanie komór. Prowadzi ona do zatrzymania krążenia („akcji serca”) i zgonu, jeśli w odpowiednim czasie nie zastosuje się defibrylacji elektrycznej.

Objawy

Zaburzenia rytmu mogą być odczuwane w różny sposób, a czasami mogą nie wywoływać żadnych dolegliwości. Najczęściej występującymi objawami są tzw. kołatania serca. Przez pacjentów określane są jako uczucie szybkiego bądź niemiarowego bicia serca. Często skarżą się oni też na zwolnione lub „mocne” bicie serca. Z kolei tzw. skurcze dodatkowe polegają na uczuciu „przeskakiwania” w klatce piersiowej, „zatrzymywania się” serca na chwilę lub kłucia w okolicy serca. Arytmia może spowodować osłabienie, duszność, ból w klatce piersiowej, uczucie gorąca, może tez obudzić ze snu. Groźne arytmie (bardzo szybkie lub bardzo wolne) mogą być przyczyną zasłabnięć prowadzących do utraty przytomności. Może to doprowadzić do groźnego upadku, potłuczenia lub złamania, a także do zatrzymania pracy serca i w konsekwencji do śmierci.

Następstwa

Zaburzenia rytmu serca mogą znacznie obniżać jakość życia, powodować poważne powikłania i przyczyniać się do przedwczesnej śmierci. W wielu przypadkach można jednak temu zapobiec, lub znacznie poprawić jakość życia, wcześnie rozpoznając przyczynę tych zaburzeń i podejmując właściwe leczenie oraz zdrowy styl życia!

Badania

* U każdej osoby ze stwierdzoną arytmią należy poznać jej przyczynę. Oprócz dokładnego badania lekarskiego należy więc wielokrotnie powtarzać badanie EKG.

* W celu oceny stanu serca i płuc wykonuje się badania: RTG klatki piersiowej i ECHO.

* W celu uchwycenia napadowych (krótkotrwałych i ustępujących) zaburzeń rytmu serca należy powtarzać do skutku EKG metodą Holtera.

* W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia choroby niedokrwiennej serca należy rozważyć test wysiłkowy i koronarografię.

* U osób przyjmujących leki moczopędne trzeba okresowo sprawdzać poziom tzw. elektrolitów, a zwłaszcza potasu, gdyż przy jego zachwianiu mogą wystąpić groźne zaburzenia.

* Okresowo należy sprawdzać funkcję nerek (badanie moczu, kreatynina w surowicy), gdyż jest to bardzo ważne dla ustalenia bezpiecznych dawek leków.

* W przypadku utrwalonego migotania przedsionków leczonego lekami przeciwkrzepliwymi należy okresowo kontrolować parametry krzepnięcia krwi.

* W przypadku nawracających częstoskurczy nadkomorowych lub częstoskurczy komorowych, konieczna jest konsultacja w specjalistycznym ośrodku kardiologicznym celem zakwalifikowania do badania elektrofizjologicznego.

Leczenie

* Skurcze dodatkowe (komorowe, nadkomorowe) z reguły nie wymagają leczenia. Problemem stają się gdy są bardzo liczne i gdy są bardzo dotkliwie odczuwane. Lekarz specjalista może wówczas zadecydować o leczeniu. Najczęściej konieczne jest uzupełnianie elektrolitów: potasu i magnezu; rzadko stosuje się leki nasercowe.

* Tachykardia – przede wszystkim należy leczyć przyczynę.

* Bradykardia – u części chorych można leczyć przyczynę lub odstawić leki zwalniające czynność serca. Często konieczne jest wszczepienie stymulatora serca.

* Migotanie przedsionków – przede wszystkim należy leczyć przyczynę. Bardzo ważne jest interwencja w ciągu 48 godzin od momentu pojawienia się objawów. Stosuje się wtedy kardiowersję elektryczną lub leki antyarytmiczne. Późniejsze zgłoszenie się do lekarza odroczy leczenie o 2-3 tygodnie, potrzebne na pełne leczenie przeciwkrzepliwe. W przypadku utrwalonego migotania przedsionków stosuje się leki zwalniające czynność serca i w razie potrzeby leki przeciwkrzepliwe.

* Częstoskurcze (nadkomorowe, komorowe) – wymagają z reguły leczenia w szpitalu (izba przyjęć, oddział). Wykonuje się kardiowersję elektryczną lub/i podaje się leki; głównie dożylnie. Przede wszystkim należy leczyć przyczynę powstawania częstoskurczy.

Najważniejsze jest znalezienie przyczyny zaburzeń rytmu serca, gdyż tylko jej leczenie daje najlepsze rezultaty (leczenie zabiegowe choroby niedokrwiennej serca czy choroby zastawek, leczenie nadciśnienia tętniczego, zaburzeń hormonalnych i innych). Bardzo ważna jest zmiana stylu życia! Należy prawidłowo się odżywiać, o ile to możliwe utrzymywać wagę ciała w prawidłowych granicach. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny! Należy leczyć współistniejące choroby takie jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne. Pod kontrolą lekarza należy dostosować rodzaj i intensywność wysiłku fizycznego.

Leki najczęściej podawane w leczeniu tej choroby to:

* Amiodaron – bardzo skuteczny, ale wywołujący wiele działań ubocznych.

* Beta-blokery – zwłaszcza u ludzi z chorobą niedokrwienną serca lub nadciśnieniem tętniczym.

* Antagoniści wapnia – wygodne, ale mało skuteczne. Leki te wywołują niewiele skutków ubocznych.

* Propafenon – u niektórych chorych z migotaniem przedsionków.

* Glikozydy – u nielicznych chorych z szybkim migotaniem przedsionków.

* Inne – indywidualnie dostosowane dla potrzeb każdego pacjenta.

Leczenie zabiegowe:

* kardiowersja elektryczna,

* leczenie zabiegowe choroby niedokrwiennej serca,

* operacje zastawek serca,

* ablacja elektryczna,

* wszczepienie stymulatora serca lub kardiowertera-defibrylatora.

Co robić gdy…

* lekarz rodzinny rozpozna chorobę? Należy poprosić o skierowanie do specjalisty kardiologa.

* pomimo leczenia arytmia nawraca? Warto skonsultować się w specjalistycznym ośrodku kardiologicznym.

* arytmia powtarza się często? Należy poprosić lekarza o dokładny instruktaż jak radzić sobie z arytmią w domu. Niektóre postacie np. napadowe migotanie przedsionków mogą ustąpić po zażyciu dodatkowej tabletki i położeniu się na kilka godzin.

* arytmia pojawia się bardzo rzadko? Czasami bardzo trudno ustalić rodzaj arytmii, zwłaszcza gdy występuje ona sporadycznie i trwa krótko. Najważniejsze jest wykonanie EKG w trakcie jej trwania, dlatego też należy wezwać lekarza lub pogotowie dysponujące takim aparatem. Można również samemu udać się (o ile stan na to pozwala) do najbliższej przychodni, izby przyjęć lub gabinetu.

* objawy są bardzo niepokojące (duszność, słyszalne bulgotanie w klatce piersiowej, widoczne zasinienie twarzy, zasłabnięcie, utrata przytomności)? Należy natychmiast wezwać pogotowie.

* leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz kierując się dobrem pacjenta zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników).

* chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Należy zapytać lekarza czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków i sprawdzić czy istnieje możliwość otrzymania pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.

O co pytać lekarza?

* O stan zaawansowania choroby. Należy wiedzieć jak duży wysiłek fizyczny można wykonać w miarę bezpiecznie.

* O ewentualne badania dodatkowe: EKG, ECHO, koronarografię.

* O możliwość leczenia zabiegowego. Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia w przypadku, gdy przyczyną arytmii jest choroba niedokrwienna serca lub choroba zastawek serca.

* O ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne skutki uboczne. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą mieć zły wpływ na te stany.

* O poziom cholesterolu, cukru, ciśnienie tętnicze krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.

* O dietę. Bardzo ważne jest prawidłowe odżywianie się w celu utrzymania prawidłowych wartości poziomu cholesterolu, cukru oraz ciśnienia tętniczego krwi.

* O ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są leki wspomagające rzucanie palenia.

Co trzeba wiedzieć?

* Wiele arytmii można leczyć skutecznie. Najlepiej zrobi to specjalista kardiolog.

* W niektórych przypadkach niewiele jednak można zrobić. Medycyna szybko się rozwija, więc może wkrótce znajdzie lekarstwo.

* Należy dostosować wielkość wysiłku fizycznego. Jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.

* Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna typu B) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.

* Dostępnych jest obecnie bardzo wiele leków. Każdy ma prawo prosić lekarza o zapisanie tańszych lub droższych specyfików.

* Apteki mają obowiązek (choć rzadko go wypełniają) informować o tańszych odpowiednikach oraz wydać je zamiennie na żądanie. Wiele leków jest produkowanych przez licznych producentów krajowych i zagranicznych, a ceny różnią się często znacznie.

* Apteki narzucają różne marże! Warto sprawdzić cenę leków w kilku aptekach przed wykupieniem recept.