Co to jest?

Jest to choroba układu hormonalnego wywierająca ogromny wpływ na cały organizm, zwłaszcza układ krążenia. W wyniku niedoboru/braku insuliny lub braku reakcji na ten hormon dochodzi do podwyższenia stężenia cukru we krwi, a także zaburzeń gospodarki lipidowej i inne. Obecnie można wyróżnić wiele jej typów, niemniej dzieli się ją na cztery główne grupy:

1. cukrzyca typu1 (dawniej cukrzyca insulinozależna, młodocianych), która najczęściej dotyka ludzi poniżej 20 roku życia, jednak może pojawiać się znacznie później. Jej cechą charakterystyczną jest znaczny niedobór lub brak wydzielania insuliny skutkiem czego chorzy są całkowicie uzależnienie od podawania insuliny.

2. cukrzyca typu 2 (dawniej cukrzyca insulinoniezależna, dorosłych), która najczęściej występuje u ludzi po 40 roku życia, choć rzadko występuje również u dzieci. Dla tej najczęstszej (85%) postaci cukrzycy charakterystyczne są: nieprawidłowe wydzielanie insuliny i oporność na nią (brak reakcji tkanek). Z czasem dochodzi do niedoboru a nawet braku wydzielania. Wbrew starej nazwie ten typ cukrzycy również leczy się insuliną w zaawansowanym stadium.

3. specyficzne postacie cukrzycy, powstające na skutek różnych defektów genetycznych, innych chorób lub ubocznego działania pewnych leków.

4. cukrzyca ciężarnych, wykrywana w czasie ciąży, obejmuje zarówno wcześniej nierozpoznane przypadki jak i chorobę wywołaną ciążą. Ta postać zagraża nie tylko matce, ale także dziecku prowadząc do zbyt wysokiej wagi urodzeniowej i wad wrodzonych.

Ryzyko zachorowania jest wielokrotnie większe u osób obciążonych genetycznie – kiedy choroba występuje u członków rodziny (rodzice, rodzeństwo). Drugi typ cukrzycy częściej występuje u osób otyłych (aż 75% chorych na tę chorobę to ludzie otyli!).

Objawy

Cukrzyca typu 1 (ludzi młodych) często objawia się bardzo burzliwie. Najczęściej ujawnia się kilka tygodni po infekcji wirusowej (np. grypie). Dochodzi do nagłego pogorszenia samopoczucia. Pojawia się wzmożone uczucie pragnienia i łaknienia, znacznie zwiększa się ilość oddawanego moczu i spada waga ciała. Nie rozpoznana choroba w ciągu dni, lub tygodni może doprowadzić do śpiączki cukrzycowej, a nawet śmierci. Cukrzyca typu 2 (ludzi dorosłych) najczęściej rozwija się powoli i skrycie. Najczęściej choroba rozpoznawana jest przypadkowo w badaniach kontrolnych (zwykłe pobranie krwi na poziom cukru). W przypadkach wątpliwych wykonuje się tzw. próbę obciążenia glukozą (cukrem). Najczęstszymi objawami w 2 typie choroby są: otyłość, nadmierne pragnienie, zwiększone oddawanie moczu, paradentoza, świąd sromu, uporczywe ropne zakażenia skóry (np. czyraki) i nerwobóle. Później dają o sobie znać powikłania cukrzycy (dotyczą obu typów): choroba wieńcowa (dławica piersiowa, zawał serca), uszkodzenie wzroku, zaburzenia krążenia krwi oraz czucia w nogach, uszkodzenie nerek i mózgu. Charakterystyczne dla wszystkich postaci tej choroby są tzw. śpiączki cukrzycowe. Ogólnie można je podzielić na dwa typy: śpiączkę z „przecukrzenia” (bardzo wysoki poziom cukru) i śpiączkę z „niedocukrzenia” (bardzo niski poziom cukru). Są to stany zagrażające życiu i powinny być natychmiast leczone!

Śpiączka z „przecukrzenia” spowodowana jest nie leczoną cukrzycą, podawaniem zbyt niskich dawek leków, zaprzestaniem przyjmowania leków. Stopniowo pojawiają się typowe objawy cukrzycy: pragnienie, zwiększone oddawanie moczu itp. W konsekwencji dochodzi do odwodnienia, zaburzeń świadomości, a następnie do pełnej śpiączki. Człowiek będący w takiej śpiączce jest „ciepły i suchy”. Może być wyczuwalny zapach acetonu. Konieczne jest natychmiastowe leczenie szpitalne.

Śpiączka z „niedocukrzenia” spowodowana jest przede wszystkim błędem chorego (rzadko lekarza) polegającym na podaniu insuliny lub tabletek i nie spożyciu w odpowiednim czasie (20-30min później) posiłku lub na przedawkowaniu leków. Z reguły jest poprzedzona symptomami przepowiadającymi, ale nie muszą one wystąpić. Pierwsze objawy to: uczucie silnego głodu, zmęczenie, senność, apatia, pobudzenie, drgawki, zlewne i zimne poty. Następnie chory zapada w śpiączkę. Jeśli tylko pojawią się takie objawy, należy natychmiast wypić bardzo słodką herbatę lub wziąć kostkę cukru do ssania i zjeść posiłek. Rodzina chorego zapadającego w śpiączkę powinna natychmiast podać mu do ust coś słodkiego lub podać (po wcześniejszym przeszkoleniu) glukagon (hormon o działaniu przeciwnym do insuliny). Jeśli działania takie nie pomagają, należy natychmiast wezwać lekarza! Liczy się każda minuta.

Następstwa

Choroba ta, zwłaszcza jeśli nie jest leczona, może prowadzić do znacznego upośledzenia sprawności i może wiązać się z utratą pracy oraz koniecznością ograniczenia swojej aktywności. Może ona prowadzić do przedwczesnej śmierci, w wyniku śpiączki, zawału serca czy udaru mózgu. W wielu przypadkach można jednak temu zapobiec wcześnie rozpoznając chorobę i podejmując właściwe leczenie i zdrowy styl życia!

Badania

U każdej zdrowej osoby należy wykonywać badanie poziomu cukru we krwi.

U osób otyłych, obciążonych dziedzicznie (cukrzyca u rodziców lub rodzeństwa) należy badanie poziomu cukru we krwi powtarzać częściej. Trzeba także rozważyć wykonanie próby obciążenia glukozą.

U każdej osoby, u której stwierdzono cukrzycę należy regularnie wykonywać badanie poziomu cukru we krwi i w moczu.

U osób z rozpoznaną cukrzycą okresowo należy badać poziom glikowanej hemoglobiny (Hbc1) lub fruktozaminy we krwi. Pozwalają one ocenić czy poziom cukru w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy (a w przypadku fruktozaminy w ciągu 3 tygodni) utrzymywał się w zadowalających granicach.

W początkowym okresie cukrzycy okresowo, a później regularnie należy wykonywać badanie EKG.

U chorych na cukrzycę, u których istnieje podejrzenie choroby niedokrwiennej serca pomimo braku objawów dławicy piersiowej powinno się wykonywać elektrokardiograficzny test wysiłkowy.

Przynajmniej raz do roku powinno być przeprowadzane badanie dna oka, ponieważ nie leczona lub źle leczona cukrzyca może prowadzić do uszkodzenia wzroku, a nawet do jego utraty.

U wszystkich chorych należy okresowo wykonywać badanie funkcji nerek: badanie ogólne moczu, mikroalbuminurię i poziom kreatyniny we krwi.

Okresowo przeprowadza się badanie neurologiczne w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń czucia.

U każdego chorego na cukrzycę lekarz powinien okresowo badać tętno na nogach i rękach.

U wszystkich chorych, przynajmniej raz do roku, powinno być wykonane badanie gospodarki lipidowej, ponieważ u cukrzyków często występują jej zaburzenia.

Leczenie

Najważniejsze jest skrupulatne przestrzeganie zaleceń lekarza. Bardzo ważna jest zmiana stylu życia! Należy, o ile to możliwe, zmniejszyć wagę ciała (dotyczy to osób otyłych) i rygorystycznie przestrzegać diety cukrzycowej. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny! Należy leczyć współistniejące choroby takie jak: nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne. Pod kontrolą lekarza należy dostosować rodzaj wysiłku fizycznego. Wskazane jest zaopatrzenie się w „domowe” aparaty do pomiaru poziomu cukru we krwi (tzw. glukometry) oraz paski do pomiaru cukru w moczu, gdyż tylko regularna kontrola pozwala prawidłowo leczyć tę chorobę.

Początkowo, u niektórych chorych z cukrzycą typu drugiego, wystarcza zastosowanie diety.

W następnym etapie podaje się leki doustne (tabletki).

W cukrzycy typu 1 oraz w zaawansowanych przypadkach cukrzycy typu 2 niezbędne są wstrzyknięcia insuliny. Obecnie dysponujemy wieloma rodzajami insuliny o różnych właściwościach. Sposób leczenia dostosowywuje się do potrzeb i możliwości chorego (od 1 do wielu wstrzyknięć na dobę). Najlepszym sposobem leczenia insuliną jest metoda „aktywnego” leczenia. Wymaga ona jednak bardzo dobrej współpracy chorego z lekarzem. Polega na podawaniu stałej dawki insuliny działającej długo na noc (lub w dwóch dawkach – rano i na noc) oraz kilku wstrzyknięć insuliny w ciągu dnia zależnie od poziomu cukru i od ilości kalorii w planowanym posiłku. Ten typ leczenia zmniejsza ograniczenia dietetyczne, wymaga jednak umiejętności sprawnego wyliczania kalorii i dawek insuliny. Jest to sposób szczególnie polecany ludziom młodym.

Dieta obowiązuje zawsze. W części przypadków leczenie insuliną można łączyć z tabletkami.

Leczenie zabiegowe (dotyczy powikłań cukrzycy):

* zabiegi związane z chorobą niedokrwienną serca,

* zabiegi okulistyczne (np. laseroterapia) u osób z powikłaniami ocznymi,

* operacje zmian ropnych i martwiczych prowadzące często do amputacji kończyn.

W przyszłości…

Obecnie trwają badania nad:

* wytworzeniem insuliny doustnej/donosowej,

* skonstruowaniem podskórnego urządzenia automatycznie mierzącego stężenie cukru i podającego insulinę („pompy insulinowe” – obecnie dostępne są aparaty automatycznie podające insulinę, jednak nie dokonują pomiarów stężenia cukru),

* przeszczepami trzustki (organ odpowiedzialny za produkcję insuliny) pochodzenia ludzkiego i zwierzęcego jak i samych komórek produkujących insulinę.

Co robić gdy…

* lekarz rodzinny rozpozna chorobę? Należy poprosić o skierowanie do specjalisty diabetologa.

* cukier jest bardzo wysoki? Najlepiej od razu skontaktować się z lekarzem. Jeśli pacjent został odpowiednio przeszkolony, może pobrać dodatkowe dawki leków/insuliny. Jeżeli chory jest senny, ospały, trudno się z nim porozumieć, traci przytomność, należy natychmiast wezwać pogotowie.

* cukier jest bardzo niski? Należy natychmiast podać choremu coś słodkiego lub podać glukagon (po wcześniejszym przeszkoleniu), a potem powinien coś zjeść. Jeżeli te działania nie przynoszą spodziewanego rezultatu, a chory jest senny, ospały, trudno się z nim porozumieć, traci przytomność, należy natychmiast wezwać pogotowie.

* pomimo przestrzegania diety i pobierania leków/insuliny cukier nadal jest zbyt wysoki? Należy poprosić lekarza rodzinnego o skierowanie do specjalisty diabetologa.

* przepisano bardzo duże dawki insuliny tzn. więcej niż 70 j. na dzień? Należy poprosić lekarza rodzinnego o skierowanie do specjalisty diabetologa.

* pogarsza się wzrok? Należy jak najszybciej udać się do lekarza okulisty. Cukrzyca uszkadza wzrok!

* pojawiają się zaburzenia czucia w rękach, nogach, dziwne pieczenia? Należy powiedzieć o tym lekarzowi i poprosić o badanie neurologiczne.

* leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz kierując się dobrem pacjenta zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników.

* chory chce uprawiać sport, wykonywać duży wysiłek fizyczny? Należy zapytać lekarza czy jest to bezpieczne. Trzeba pamiętać, że przy wykonywaniu dużych wysiłków należy zmniejszyć dawki insuliny (pod kontrolą lekarza) lub zjeść dodatkową porcję węglowodanów.

* chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Warto zapytać lekarza czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków. Należy sprawdzić czy istnieje możliwość otrzymania pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.

O co pytać lekarza?

* stan zaawansowania choroby. Należy wiedzieć co można robić w miarę bezpiecznie.

* ewentualne badania dodatkowe: badanie moczu, dna oka, glikowaną hemoglobinę, a w przypadku problemów z sercem również EKG, test wysiłkowy, koronarografię.

* dietę. Należy bardzo skrupulatnie jej przestrzegać, zapytać o książki, ulotki z przepisami, liczniki kalorii.

* ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne uboczne działania. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą pogorszyć te stany.

* to, jaki glukometr kupić. Na rynku jest bardzo duży wybór aparatów. Wysoka cena wcale nie musi oznaczać dobrej jakości.

* poziom cholesterolu, ciśnienie tętnicze krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.

* leczenie „fizjologiczne (aktywne)”. Jest to doskonała metoda dla osób, które chcą prowadzić aktywny tryb życia, uprawiać sport i jednocześnie nie odmawiać sobie smakołyków, ale wymaga trochę wysiłku ze strony chorego, żeby się jej nauczyć.

* ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są obecnie leki wspomagające rzucanie palenia.

Co trzeba wiedzieć?

* Jest to choroba przewlekła. Wymaga więc stałej kontroli i leczenia. Nigdy nie wolno zaprzestawać przyjmowania leków, nawet gdy samopoczucie się poprawia.

* Należy wiedzieć jak postępować w przypadku niedocukrzenia

* Dawki, rodzaj i ilość leków często się zmieniają. Zmiany te są niezbędne w celu uzyskania jak najlepszego stanu zdrowia.

* Nie należy rezygnować z wysiłku fizycznego. Wysiłek fizyczny jest bardzo pożądany, ale jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.

* Osoby z niewydolnością serca muszą ograniczyć ilość wypijanych płynów oraz spożycie soli kuchennej. Należy o to zapytać lekarza.

* Dostępnych jest obecnie bardzo wiele leków. Każdy ma prawo prosić lekarza o zapisanie tańszych lub droższych specyfików.

* Apteki mają obowiązek (choć rzadko go wypełniają) informować o tańszych odpowiednikach oraz wydać je zamiennie na żądanie! Wiele leków jest produkowanych przez licznych producentów krajowych i zagranicznych, a ceny różnią się często znacznie.

* Apteki narzucają różne marże! Warto sprawdzić cenę leków w kilku aptekach przed wykupieniem recept.

* Ważne jest wygodne obuwie – w zaawansowanej chorobie może dojść do uszkodzenia stóp „stopa cukrzycowa”, które może prowadzić do powstawania nagniotków (modzeli) owrzodzeń, następnie zakażenia i amputacji kończyny.

* Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.