Niewydolność serca – problem kardiologii XXI wieku
Co to jest?
Przewlekła niewydolność serca, (dawniej niewydolność krążenia).
Insufficiaentia cordis (circulatoriae) jest to zespół objawów chorobowych spowodowanych uszkodzeniem serca i powodujących jego znaczne osłabienie. Uszkodzenie takie powstaje najczęściej na skutek choroby niedokrwiennej serca, choroby zastawek serca. Chorują najczęściej osoby po 50 roku życia. Ryzyko uszkodzenia serca jest wielokrotnie większe u osób z tzw. czynnikami ryzyka takimi jak: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, podwyższony cholesterol, występowanie chorób serca u członków rodziny (rodzice, rodzeństwo).
Objawy
Choroba objawia się przede wszystkim osłabieniem i łatwym męczeniem się. Bardzo charakterystyczna jest duszność pojawiająca się w czasie wykonywania wysiłku, a w bardziej zaawansowanej postaci również w spoczynku i w nocy. Duszność występująca w nocy zmusza chorych do używania wielu poduszek, gdyż nie tolerują oni leżenia na płasko. Równie częstym objawem są obrzęki (opuchlizna) nóg, a także pleców u osób leżących. Obrzęki nóg nasilają się w ciągu dnia i w pozycji stojącej. Inne objawy to: częste oddawanie moczu w nocy, pobolewania, uczucie pełności w brzuchu, nudności, brak apetytu, wychudzenie, kołatania serca i wiele innych. Charakterystyczne są okresowe zaostrzenia dolegliwości.
Następstwa
Choroba ta może prowadzić do znacznego upośledzenia sprawności i może wiązać się z utratą pracy, koniecznością ograniczenia swojej aktywności. Choroba może doprowadzić do przedwczesnej śmierci, najczęściej w wyniku gwałtownego zaostrzenia dolegliwości lub zaburzeń rytmu serca. W wielu przypadkach można jednak temu zapobiec, lub znacznie poprawić jakość życia, wcześnie rozpoznając chorobę i podejmując właściwe leczenie i zdrowy styl życia!
Badania
* U każdej osoby ze stwierdzoną niewydolnością serca należy znaleźć jej przyczynę. Oprócz dokładnego badania lekarskiego trzeba wykonać następujące badania: EKG, RTG klatki piersiowej, ECHO, badania krwi. W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia choroby niedokrwiennej serca należy rozważyć koronarografię. W niektórych przypadkach niezbędne będą dalsze badania.
* Okresowo, w celu oceny zaawansowania choroby oraz skuteczności leczenia, przeprowadza się badania: EKG, RTG klatki piersiowej, ECHO, EKG metodą Holtera, morfologię krwi.
* U osób leczonych lekami moczopędnymi trzeba okresowo sprawdzać poziom elektrolitów we krwi, a zwłaszcza potasu, gdyż mogą powstać groźne zaburzenia.
* Okresowo należy sprawdzać funkcję nerek (badanie moczu, kreatynina). Jest to bardzo ważne dla ustalenia bezpiecznych dawek leków.
* W bardziej zaawansowanych przypadkach trzeba dokładnie sprawdzać ilość wypijanych płynów i moczu oddawanego w ciągu doby.
* W bardzo ciężkich przypadkach należy rozważyć, o ile nie ma przeciwwskazań, przeszczep serca i wykonać wszystkie niezbędne badania w celu zakwalifikowania do tej operacji.
Leczenie
Najważniejsze jest znalezienie przyczyny niewydolności serca, gdyż tylko jej leczenie daje najlepsze wyniki (leczenie zabiegowe choroby niedokrwiennej serca czy choroby zastawek, leczenie nadciśnienia tętniczego, zaburzeń hormonalnych i innych). Bardzo ważna jest zmiana stylu życia! Należy prawidłowo się odżywiać i, o ile to możliwe, utrzymywać wagę ciała w prawidłowych granicach. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny! Należy leczyć współistniejące choroby takie jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne. Pod kontrolą lekarza należy ustalić rodzaj wysiłku fizycznego. Należy uzgodnić, jak duże mają być ograniczenia w piciu płynów (ilość wody) oraz spożywaniu soli kuchennej w ciągu doby.
Leki najczęściej stosowane w leczeniu tej choroby to:
* ACE-inhibitory – powinny być stosowane w maksymalnej (tolerowanej) dawce u każdego chorego, o ile nie ma przeciwwskazań.
* Leki moczopędne – u większości chorych; najlepiej skojarzenie Furosemidu i Spironolaktonu.
* Glikozydy – u wielu chorych.
* Beta-blokery – w małych dawkach, zwłaszcza Carvedilol u niektórych chorych.
* Antagoniści wapnia – w tzw. rozkurczowej niewydolności serca (kiedy serce dobrze się kurczy, ale źle rozkurcza).
* Inne – indywidualnie dostosowane do potrzeb każdego pacjenta.
Leczenie zabiegowe:
* Angioplastyka (potocznie zwana balonikowaniem)
* „By-passy”
* Przeszczep serca
* Operacje zastawek serca
Co robić gdy…
* lekarz rodzinny rozpozna chorobę? Należy poprosić o skierowanie do specjalisty kardiologa.
* pomimo leczenia pojawia się duszność, obrzęki? Można wziąć większą (wcześniej uzgodnioną z lekarzem) dawkę leków moczopędnych przez kilka dni, a jeśli objawy nie ustąpią, skontaktować się ze specjalistą.
* zaostrzenia powtarzają się często i pacjent musi być leczony w szpitalu? Należy poprosić lekarza o dokładny instruktaż, jak postępować w przypadku zaostrzeń (zmiany dawek leków), aby rzadziej korzystać z pobytu w szpitalu. Częstsze wizyty kontrolne pomagają w efektywnym leczeniu.
* pojawia się bardzo silna duszność (często słyszalne jest bulgotanie w klatce piersiowej i widoczne jest zasinienie twarzy)? Należy natychmiast wezwać pogotowie, gdyż jest to prawdopodobnie obrzęk płuc – tzn. bardzo silne pogorszenie choroby zagrażające życiu.
* leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz, kierując się dobrem pacjenta, zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników.
* chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Warto zapytać lekarza czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków. Należy też sprawdzić czy istnieje możliwość otrzymania pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.
O co pytać lekarza?
* O stan zaawansowania choroby. Należy wiedzieć jak duży wysiłek fizyczny można wykonać w miarę bezpiecznie.
* O ewentualne badania dodatkowe: EKG, ECHO, koronarografię.
* O możliwość leczenia zabiegowego. Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia w przypadku, gdy przyczyną niewydolności serca jest choroba niedokrwienna serca lub choroba zastawek serca.
* O ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne uboczne działania. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą mieć zły wpływ na inne organy.
* O poziom cholesterolu, cukru, wartość ciśnienia tętniczego krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.
* O dietę. Bardzo ważne jest prawidłowe odżywianie się w celu utrzymania prawidłowych wartości poziomu cholesterolu, cukru, ciśnienia tętniczego krwi. Należy ograniczyć ilość przyjmowanych płynów i soli kuchennej.
* O ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są obecnie leki wspomagające rzucanie palenia.
Co trzeba wiedzieć?
* Jest to choroba przewlekła. Tylko w nielicznych przypadkach udaje się ją całkowicie wyleczyć, więc leczenie należy prowadzić do końca życia. Nigdy nie wolno zaprzestawać przyjmowania leków, gdy samopoczucie się poprawia.
* Dawki, rodzaj i ilość leków często się zmieniają. Zmiany te są niezbędne w celu uzyskania jak najlepszego stanu zdrowia.
* Nie należy rezygnować z wysiłku fizycznego. Wysiłek fizyczny jest bardzo pożądany, ale jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.
* Wielu chorych musi ograniczyć ilość wypijanych płynów oraz spożycie soli kuchennej. Należy o to zapytać lekarza.
* Dostępnych jest obecnie bardzo wiele leków. Każdy ma prawo prosić lekarza o zapisanie tańszych lub droższych specyfików.
* Apteki mają obowiązek (choć rzadko go wypełniają) informować o tańszych odpowiednikach oraz wydać je zamiennie na żądanie. Wiele leków jest produkowanych przez licznych producentów krajowych i zagranicznych, a ceny różnią się często znacznie.
* Apteki narzucają różne marże! Warto sprawdzić cenę leków w kilku aptekach przed wykupieniem recept.
* Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.
Autor: Piotr Bręborowicz