Narząd: Serce …

Narząd: Serce

Położenie: Klatka piersiowa

Funkcja: Ma za zadanie rozprowadzanie po całym organizmie krwi zawierającej tlen oraz substancje odżywcze. Bogata w tlen krew wędruje tętnicami do komórek ciała, żyłami zaś powraca z powrotem do serca zawierająca dwutlenek węgla oraz produkty przemiany materii.

Budowa: Serce składa się z 2 przedsionków i 2 komór oraz czterech zastawek zapewniających jednokierunkowy przepływ krwi z serca do naczyń tętniczych (zapobiegają one cofaniu się krwi podczas skurczu komór serca). Do serca uchodzą dwie żyły główne zbierające z górnej i dolnej części ciała „zużytą krew” ubogą w tlen, niosącą dwutlenek węgla, która poprzez prawy przedsionek i komorę oraz tętnicę płucną trafia do płuc. Tam dochodzi do oddawania dwutlenku węgla i wiązania tlenu przez czerwone ciałka. Krew trafia dalej do lewego przedsionka i komory, następnie do głównej tętnicy organizmu – aorty, która oddaje odgałęznienia tego naczynia do poszczególnych części ciała, każdego narządu i ostatecznie komórek niosących tlen i substancje odżywcze.

Na początku aorty odchodzą od niej trzy tętnice wieńcowe zaopatrujące mięsień serca w krew i tlen konieczne do jego pracy czyli pompowania krwi. Serce ma swój układ elektroniczny wytwarzający impulsy elektryczne sprawiające, że mięsień serca się kurczy, dzięki czemu możliwe jest krążenie krwi.

Wielkość: Serce wielkością odpowiada zaciśniętej pięści, proporcjonalnie do wielkości ciała każdego człowieka.

Statystyka: wykonuje przeciętnie w spoczynku 70 uderzeń na minutę, nawet do 180/ minutę przy intensywnym wysiłku, czyli średnio ok. 100 tysięcy w ciągu doby. Przetacza 5-20 litrów krwi na minutę.

Jak je chronić?

Serce utrzymuje organizm przy życiu. Jest narządem bardzo wytrzymałym, a jednocześnie łatwo dostosowuje się do zmieniających warunków funkcjonowania organizmu. Jego praca zmienia się w zależności od naszego nastroju, pory dnia, poziomu stresu, wysiłku fizycznego. Serce może wytrzymać bardzo dużo ale … nie jest niezniszczalne.

Zwiększone ryzyko zachorowania na choroby serca ma związek nie tylko z wiekiem, chorobami przewlekłymi (takimi jak cukrzyca) czy obciążeniem genetycznym. Negatywny wpływ na stan serca ma otyłość, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zbyt wysoki poziom cholesterolu, stres emocjonalny, palenie papierosów, brak ruchu. Czynniki te możemy w znacznym stopniu korygować, wprowadzając do codziennego rozkładu dnia ćwiczenia fizyczne oraz zbilansowaną, niskotłuszczową dietę. Dobre więc i wystarczające dla profilaktyki chorób serca i naczyń będzie minimum wysiłku fizycznego, np. ok. 30 minut dziennie szybkiego spaceru, pływania czy jazdy na rowerze. Pamiętajmy, ruch to również chodzenie po schodach zamiast jazdy windą w pracy, domu, czy podróże komunikacją miejską zamiast samochodem „od drzwi domu do pracy”.

Na co choruje?

CHOROBA NIEDOKRWIENNA MIĘŚNIA SERCOWEGO (choroba wieńcowa)

Jest spowodowana w ok. 95% miażdżycą, czyli gromadzeniem się w ścianie tętnicy cholesterolu prowadzącą do zwężenia naczynia lub nawet jego zatkania. Staje się to przyczyną niedotlenienia serca, obniżenia jego kurczliwości czyli upośledzenia jego pracy jako pompy, czemu może towarzyszyć nierytmiczna jego kurczliwość czyli arytmia.

Powstaniu miażdżycy jako przyczyny choroby wieńcowej sprzyja nadciśnienie tętnicze, które nieleczone dodatkowo naraża serce na niedotlenienie. Zawał czyli krytyczne niedotlenienie części mięśnia i w efekcie martwica tego obszaru – jedna z najczęstszych przyczyn śmierci Polaków – bywa skutkiem lekceważenia wieńcówki.

Objawy:

Tępy ból w klatce piersiowej za mostkiem, uczucie rozpierania, ucisku często promieniującego do lewej reki, gardła, z uczuciem lęku, może wystąpić szczególnie przy dużym stresie lub wysiłku fizycznym.

Leczenie:

Najlepszym leczeniem choroby wieńcowej a więc głównie przyczyny jaką jest miażdżyca tętnic jest PROFILAKTYKA i ZDROWY TRYB ZYCIA (ruch, rzucenie palenia, walka z nadwagą, ograniczenie potraw zwierzęcych bogatych w cholesterol, normalizacja ciśnienia krwi i poziomu cukru). Leczenie już obecnej „wieńcówki” czyli bólu w klatce i niedokrwienia mieśnia sercowego obejmuje dodatkowo zażywanie leków przepisanych przez lekarza. Należą do nich przede wszystkim kwas acetylosalicylowy, czyli tzw. aspiryna zapobiegająca zatkaniu naczyń zakrzepami krwi, beta-blokery czyli nitraty, pochodne nitrogliceryny, zmniejszające popyt serca na krew i tlen w warunkach jego ograniczonego dopływu. Konieczne jest stosowanie leków obnożających poziom cholesterolu, zapobiegających dalszemu zwężaniu naczyń.

Jeżeli naczynia są bardzo zwężone, bóle niedokrwienne ograniczają codzienne wysiłki fizyczne i mogą zagrażać wystąpieniu zawału serca. Niezbędna może być interwencja na naczyniach wieńcowych lekarza-chirurga. Wykonuje on operację omijającą zwężenie, czyli tzw. by-passy lub zabieg przezskórny rozszerzenia naczyń wieńcowych (tzw. angiplastyka wieńcowa – PTCA).

ZAPALENIE MIĘŚNIA SERCOWEGO

Może powstać w wyniku infekcji najczęściej pospolitymi wirusami grypy, paragrypy, opryszczki, czyli tzw. „przeziębienia”, zwłaszcza przy „przechodzonej infekcji”. Rzadziej przyczyną zapalenia są bakterie, np. gronkowce, paciorkowce lub pasożyty, np. tasiemce. Nieinfekcyjne zapalenie wiąże się m. in. z reumatoidalnym zapaleniem stawów i chorobami autoimmunologicznymi naczyń.

Objawy:

Zaniepokoić nas powinno narastające osłabienie i duszność przy wysiłkach jako przejaw niewydolności serca czy bóle w klatce często bardzo podobne do wieńcowych. Przejawem zapalenia mogą być kołatania – zaburzenia rytmu serca. Choroba jest jednak o tyle niebezpieczna, że w rzadkich przypadkach może prowadzić do ciężkiej niewydolności serca kończącej się jego przeszczepem, a nawet zgonem. Większość ludzi powraca jednak szybko do zdrowia po krótkim okresie odpoczynku i typowego leczenia objawowego „przeziębienia”. Czasem zapalenie może przebiegać bezobjawowo lub jedynym objawem lub pozostałością mogą być zaburzenia rytmu serca.

Leczenie:

Leczenie przyczynowe – w zależności od tego, co wywołało chorobę. W przypadku najczęstszych zapaleń wirusowych wystarczy leczenie objawowe tzw. popularnymi lekami przecwiko „przeziębieniu”, w przypadku zaburzeń rytmu serca – przeciwrytmicznymi. W ciężkich przypadkach stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki steroidowe i immunosupresyjne. W każdym przypadku podejrzenia zapalenia mięśnia serca podstawą leczenia jest unikanie wysiłku fizycznego i wypoczynek.

NABYTE WADY SERCA

Nabyte wady serca (najczęściej dotyczą one zastawek) w dobie leczenia antybiotykami bakteryjnych chorób infekcyjnych np. anginy paciorkowcowej gardła, są na szczęście rzadkie. Przyczyną może być zapalenie np. w wielu wypadkach żle leczona lub nierozpoznana choroba reumatyczna, ale też nieleczone nadciśnienie tętnicze.

Objawy:

Różne – w zależności od nasilenia stopnia uszkodzenia mieśnia serca. Początkowo choroba toczy się długo bez objawów (nieraz przez bardzo długi okres z uwagi na duże nożliwości kompensacyjne serca). Stopniowo dochodzi do różnego stopnia nasilenia niewydolności serca jako pompy od lekkiej zadyszki począwszy aż do ciężkiego inwalidztwa uniemożliwiającego zwykła egzystencję. Powinniśmy iść do lekarza, jeżeli zaobserwujemy u siebie lub bliskiej osoby np. duszność, osłabienie, tępe bóle wysiłkowe w klatce piersiowej, kołatanie serca, łatwe męczenie się, krwioplucie, kaszel, bóle i zawroty głowy, omdlenia wysiłkowe.

Leczenie:

Łagodne wady zastawkowe, zazwyczaj bezobjawowe, nie wymagają leczenia. Wskazana jest okresowa ocena lekarska stopnia postępu uszkodzenia serca, dodatkowo przy pomocy badania usg – echokardiograficzego serca. W przypadku wystąpienia objawów i uszkodzenia serca, leczy się farmakologicznie. Jeżeli wada jest poważna, trzeba przeprowadzić operację naprawczą zastawki lub jej wymianę – wszczepienie sztucznej zastawki.

NIEWYDOLNOŚĆ SERCA

Serce ma ogromne zdolności adaptacyjne. Jednak w przypadku zaawansowanych jego chorób nie jest ono w stanie zapewnić dostarczania organizmowi koniecznej ilości krwi niosącej tlen konieczny do prawidłowego funkcjonowania poszczególnych narządów i organów, co kończy się ich niewydolnością. Choć choroba ta na początku może nie dawać żadnych objawów, jest groźna. Jej powikłania, to m. in. niewydolność nerek, wątroby, zakrzepy, zatory, niewydolność oddechowa płuc. Zaawansowana niewydolność serca w znacznym stopniu wpływa na jakość życia pacjentów.

Przyczyną niewydolności są przytoczone powyższe choroby serca: w pierwszej kolejności często przebiegające długo bez dolegliwości częste nadciśnienie tętnicze, w drugiej kolejności choroba niedokrwienna serca i zawał, rzadziej obecnie wady serca, zapalenie, kardiomiopatie, ale też choroby tarczycy czy nadużywanie alkoholu. Nie należy zapominać o coraz częściej występującej cukrzycy prowadzącej do postępującej miażdżycy naczyń i w konsekwencji m. in. właśnie niewydolności serca.

Objawy:

Począwszy od często długiego okresu braku dolegliwości i objawów aż do opisanych powyżej przy wadach serca czy zapaleniu mięśnia kłopotach, które do niewydolności serca prowadzą. Występuje postępująca duszność, brak sił, osłabienie, obrzęki nóg spowodowanych zatrzymywaniem wody w organizmie.

Leczenie:

Przede wszystkim leczy się pierwotną przyczynę niewydolności ( a więc np. chorobę wieńcową czy nadciśnienie tętnicze, koryguje wadę serca czy leczy cukrzycę lub nadczynność tarczycy). W przypadku występowania przejawów niewydolności serca używa się leków zmniejszających pracę serca i usuwających objawy niewydolności. Są to różne leki odwadniające, tzw. blokery enzymu konwerującego – tzw. ACE blokery, antagoniści receptora angiotensyny II – AT II blokery, nowoczesne tzw. beta-blokery. W razie potrzeby podaje się leki przeciwarytmiczne, preparaty glikozydów naparstnicy lub nitraty.

Leki podaje się ostrożnie, pod kontrolą lekarza, ponieważ ze schorzeniem tym może być związane m. in. upośledzenie fukncji wątroby i nerek. Skutkiem tego może być toksyczne gromadzenie się różnych leków w organizmie i poważne – niebezpieczne nawet dla życia działania uboczne.

A to ciekawe …

Okazuje się, że szczepionka przecwiko grypie chroni nie tylko przed zachorowaniem na tę chorobę, ale także zmniejsza ryzyko zawału serca, hospitalizacji i zgonu u osób chorych na serce. Badania przeprowadził polski naukowiec dr Andrzej Ciszewski z Kliniki Choroby Wieńcowej Instytutu Kardiologii w Warszawie. Grupa 658 pacjentów po zabiegu rozszerzenia tętnic wieńcowych została podzielona na dwie części. Chorym z jednej grupy podano szczepionkę przeciw grypie, a z drugiej placebo. Okazało się, że po 12 miesiącach wśród 9% chorych, którym podano placebo, wystąpiły poważne komplikacje (hospitalizacja, zawał, wszczepienie by-passów, kolejny zabieg rozszerzania tętnic wieńcowych, zgon). Wśród chorych, którzy zostali zaszczepieni przeciwko grypie, przypadków takich było aż o 4% mniej.

Opracowanie: dr Tomasz Bajena – specjalista kardiolog